هوش مصنوعی فقط یک ابزار است
نه خلاق، نه خالق
خلق هنر و تفسیر هنری در دنیای هوش مصنوعی به یکی از موضوعات پیچیده و چالش‌برانگیز در نظریه هنر و فلسفه هنر تبدیل شده است. ظهور هوش مصنوعی به‌ویژه در زمینه‌های هنری، سؤالات زیادی در مورد ماهیت خلاقیت، اصالت، و نحوه ارتباط انسان‌ها با آثار هنری به‌وجود آورده است.
این مسأله از آن جهت اهمیت دارد که مدل‌های هوش مصنوعی قادرند نه تنها آثار هنری را به‌طور خودکار تولید کنند، بلکه بسیاری از ویژگی‌های انسانی مانند ابتکار، نوآوری وحتی معنای ضمنی درهنر راشبیه‌سازی نمایند.
پیش از هر چیز، برای درک بهتر این مسأله، باید بین «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک ابزار و «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک آفریننده مستقل تمایز قائل شویم. درصورتی‌که هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای کمک به انسان‌ها در فرآیند خلق هنری در نظر گرفته شود، همچنان نقش انسان به‌عنوان خالق و ناظر بر فرآیند حفظ می‌گردد.
اما زمانی که هوش مصنوعی به‌طور مستقل قادر به تولید آثار هنری می‌شود، این پرسش پیش می‌آید که آیا می‌توان از آن به‌عنوان یک خالق مستقل یاد کرد؟ این امر به چالش‌هایی جدی در زمینه‌های فلسفه هنر و نظریه‌های زیبایی‌شناختی منجر شده است.
یکی ازمهم‌ترین جنبه‌های این بحث، مسأله خلاقیت است.خلاقیت به‌طورسنتی به توانایی انسان برای خلق چیزی جدید و منحصربه‌فرد اطلاق می‌شود. این ویژگی در هنر به‌ویژه از اهمیت بسیاری برخوردار است، چراکه هنر به‌عنوان وسیله‌ای برای انتقال احساسات، تجربیات شخصی و اندیشه‌های ویژه هنرمند به‌شمار می‌رود.
از این دیدگاه، خلاقیت انسانی به‌عنوان یک ویژگی منحصربه‌فرد شناخته می‌شود که به‌طور خاص در آثار هنری خود را نشان میدهد. این آثار معمولا نه‌تنها نمایانگر افکار و احساسات فردی هنرمند است، بلکه به نوعی تجسمی از واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی را نیز به نمایش می‌گذارد.
بااین‌حال، ورود هوش مصنوعی به عرصه هنر، سؤالی اساسی را مطرح می‌کند: آیا می‌توان آثار تولیدشده توسط الگوریتم‌های هوش مصنوعی را به‌عنوان آثار «خلاقانه» در نظر گرفت؟
درواقع، مدل‌های هوش مصنوعی مانندDALL.E، MidJouney یاStable Diffusion،برای تولید آثارهنری به داده‌های موجود و الگوهای تعریف‌شده در شبکه‌های عصبی خود تکیه دارند. آنها از حجم عظیمی ازداده‌ها و الگوهای هنری استخراج‌شده از فرهنگ بشری استفاده می‌کنند تا ترکیب‌های جدید و نوآورانه از این داده‌ها بسازند.
در این فرآیند، هیچ‌گونه احساس یا تجربیات انسانی دخیل نیست، بلکه فقط الگوهای ریاضی و آماری مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این ترتیب، برخی از منتقدان بر این باورند که هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی فاقد خلاقیت است، چراکه هیچ‌گونه عنصر انسانی در آن وجود ندارد.
در مقابل، دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که در آن هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای تقویت و تسریع فرآیند خلاقیت انسانی در نظر گرفته می‌شود. در این نگاه، هوش‌مصنوعی نه به‌عنوان یک عامل مستقل، بلکه به‌عنوان یک همکار خلاق در کنار هنرمند دیده می‌شود که می‌تواند ایده‌های جدیدی را به ارائه دهد یا روش‌های نوینی برای خلق آثار هنری پیشنهاد کند. در این صورت، خلاقیت هنوز هم در دستان هنرمند باقی می‌ماند و هوش مصنوعی صرفا به‌عنوان یک تسهیل‌کننده یا ابزار استفاده می‌شود.
این بحث درنهایت به مسأله اصالت در هنر می‌انجامد. اصالت درهنر به‌طور سنتی بامفاهیمی چون نوآوری، فردیت و تجربه شخصی ارتباط دارد. آثار هنری اصیل معمولا آثار منحصربه‌فردی هستندکه به‌نوعی براساس تجربیات، احوالات و دنیای درونی هنرمند ساخته میشوند.
اما وقتی صحبت از هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی به میان می‌آید، سؤال این است که آیا این آثار اصالت دارند؟ درواقع، این آثار معمولا براساس داده‌های موجود و الگوهای گذشته ساخته میشوند، بنابراین به‌طور مستقیم از آثار پیشین انسان‌ها الگوبرداری می‌کنند. از این رو، آیا می‌توان این آثار را اصیل دانست یا تنها بازسازی‌هایی پیچیده از آثار گذشته هستند؟
نظریه‌پردازان مختلف در این زمینه نظرات متفاوتی دارند. برخی معتقدند که اصالت هنر تنها در دستان انسان است و هرگونه تولید هنری که توسط هوش مصنوعی صورت گیرد، به‌دلیل عدم وجود تجربه‌های انسانی و احساسات در آن، فاقد اصالت است.
اما در مقابل، برخی دیگر بر این باورند که اصالت یک ویژگی نسبی است و بستگی به این دارد که اثر هنری چه نوع تعامل و پیوندی با مخاطب ایجاد کند. در این دیدگاه، اگر اثر هنری تولیدشده توسط هوش مصنوعی بتواند بر احساسات و افکار مخاطب تأثیر بگذارد، می‌توان آن را به‌عنوان یک اثر هنری اصیل درنظر گرفت.درزمینه تفسیر هنری، مسأله دیگری نیز وجود دارد که باید به آن پرداخته شود؛
آیا هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی می‌تواند به‌طور مؤثر و با عمق لازم تفسیر شود؟
در دنیای هنر، تفسیر اغلب وابسته به تجربیات و پیشداوری‌های شخصی مخاطب است. هر فرد به‌طور متفاوتی یک اثر هنری را می‌بیند و احساسات و معانی مختلفی از آن استخراج می‌کند. اما در هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی، این مسأله پیچیده‌ترمی‌شود.
ازآنجا که هوش مصنوعی فاقد احساسات و تاریخچه انسانی است، ممکن است آثار آن فاقد عمق احساسی ومعنای پیچیده‌ای باشندکه معمولا در آثار هنری انسانی یافت می‌شود. بااین‌حال، برخی از مخاطبان می‌توانند آثار هوش مصنوعی رابه‌طور شخصی تفسیر کنند و برای آنها معنای خاصی بیابند.
این بدان معناست که تفسیر هنر، حتی در دنیای هوش مصنوعی، می‌تواند به یک تجربه فردی تبدیل شود.
اگرچه این تفسیر ممکن است با تفسیرهای سنتی متفاوت باشد، اما همچنان می‌تواند به مخاطب احساس ارتباط و پیوند با اثر هنری بدهد.
از منظر اخلاقی و قانونی، مسأله مالکیت و مسئولیت در آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی نیز چالش‌های خاص خود را دارد. آیا هنرمندانی که از هوش مصنوعی برای خلق آثار خود استفاده می‌کنند باید مسئولیت اخلاقی نسبت به این آثار داشته باشند؟
آیا هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان صاحب اثر درنظرگرفته شود یا این مسئولیت به سازندگان آن تعلق دارد؟
این مسائل در دنیای حقوقی نیز نیازمند بازنگری و تجدید نظر هستند. درنهایت، هنر تولیدشده توسط هوش مصنوعی نه‌تنها به بازتعریف مفاهیم سنتی هنر و خلاقیت می‌انجامد، بلکه باعث می‌شود که سؤالات جدیدی در مورد رابطه انسان و تکنولوژی، اصالت و معنای هنر به‌وجود آید. این موضوع به یک عرصه تحقیقاتی جذاب تبدیل شده است که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر آینده هنر، فرهنگ و فلسفه هنر بگذارد.
مبین خیاطی – پژوهشگر فناوری
بانک مقالات
